تجارت دریابرد در ایران نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشور دارد و بیش از ۹۰ درصد مراودات و تبادلات خارجی ایران از طریق دریا انجام می‌شود که نشان‌دهنده وابستگی بالای اقتصاد کشور به این نوع تجارت است. بر اساس آخرین گزارش‌ها، ایران توانسته است در سال ۱۴۰۲ حدود ۲۳۷ میلیون تن کالا را از طریق دریا جابه جا کند در حالی که این عدد در سال ۱۴۰۱ معادل 215 میلیون تن بوده است و در سه ماهه نخست امسال نیز با ثبت عدد ۶۰ میلیون تن رشد ۱۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل را به همراه داشته و از طرفی تاکنون ۴۷۰ میلیون دلار سرمایه خارجی در حوزه بنادر و دریانوردی جذب شده است.
ایران با داشتن ۱۱ بندر تجاری بزرگ در شمال و جنوب کشور، ظرفیت بالایی برای تجارت دریایی دارد و این امر باعث شده که تجارت دریابرد به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود.
در همین رابطه علی اکبر صفایی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، با اشاره به اهمیت حمل‌ونقل دریایی به دلیل ارزان و ایمن بودن آن، تاکید کرده است که این نوع حمل‌ونقل همچنان قابل اعتماد است و تجار در دنیا از این مسیر استفاده می‌کنند. پس با توجه به این که ایران در چهارراه تجارت جهان قرار دارد، توسعه تجارت دریابرد می‌تواند به عنوان یک راهبرد کلیدی در جهت دستیابی به اهداف اقتصادی و توسعه پایدار کشور مورد توجه قرار گیرد.
تاثیر تحریم‌ها بر تجارت دریایی
شایان ذکر است؛ تحریم‌های بین‌المللی تأثیرات قابل توجهی بر تجارت دریایی ایران داشته‌اند. این تحریم‌ها باعث کاهش شدید تعداد کشتی‌هایی شده‌اند که به ایران کالا حمل می‌کنند. به عنوان مثال، تعداد کشتی‌های حمل کالا به ایران به کمتر از نصف کاهش یافته است. تحریم‌ها همچنین باعث محدودیت در فعالیت خطوط کشتیرانی خارجی در بنادر ایران شده‌اند. به عنوان نمونه، تردد کشتی‌های خارجی به بندر شهید رجایی، که یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری ایران است، به طور کامل متوقف شده است. علاوه بر این، تحریم‌ها باعث تغییر در ترکیب شرکای تجاری ایران شده‌اند. ایران مجبور شده است تا تجارت بیشتری با کشورهای عضو پیمان‌های منطقه‌ای مانند بریکس و شانگهای داشته باشد تا اثرات تحریم‌ها را کاهش دهد.
با وجود تحریم‌ها، ایران همچنان با چندین کشور تجارت دریایی دارد. برخی از این کشورها شامل چین، هند، ترکیه، امارات متحده عربی و روسیه هستند. این کشورها به دلیل نیازهای اقتصادی و استراتژیک خود، همچنان به تجارت با ایران ادامه می‌دهند. علاوه بر این کشورها، ایران با کشورهای دیگری نیز تجارت دریایی دارد. برخی از این کشورها شامل عمان، عراق، پاکستان، قطر، و سوریه هستند. این کشورها به دلیل موقعیت جغرافیایی و نیازهای اقتصادی خود، همچنان به تجارت با ایران ادامه می‌دهند.
مزایا و معایب تجارت دریابرد برای اقتصاد ایران
تجارت دریابرد در ایران دارای مزایا و معایب متعددی است که بر روح اقتصاد جامعه تأثیر می‌گذارد. اگر در ابتدا مزایای تجارت دریا برد را در نظر بگیریم ۴ مزیت در راس قرار می گیرند؛ «کاهش هزینه‌ها: حمل‌ونقل دریایی به دلیل ظرفیت بالای کشتی‌ها و امکان جابه جایی حجم زیادی از کالاها، هزینه‌های حمل‌ونقل را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد». «افزایش اشتغال: توسعه بنادر و صنایع مرتبط با دریا می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی ایجاد کند و به کاهش بیکاری کمک کند». «تقویت تجارت بین‌المللی: با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و دسترسی به آب‌های آزاد، تجارت دریابرد می‌تواند به افزایش تبادلات تجاری با کشورهای دیگر کمک کند» و توسعه زیرساخت‌ها: سرمایه‌گذاری در بنادر و زیرساخت‌های دریایی می‌تواند به توسعه مناطق ساحلی و افزایش ظرفیت‌های اقتصادی کشور منجر شود.
در پس این نوع از دیپلماسی حمل‌ونقلی به تعبیر کارشناسان، معایبی نیز نهفته است که البته با انجام اقدامات کارشناسی می توان از شدت و حدت آن ها به طور کامل جلوگیری کرد. «تحریم‌ها: تحریم‌های بین‌المللی می‌توانند تجارت دریابرد را محدود کنند و باعث کاهش تعداد کشتی‌های خارجی که به بنادر ایران می‌آیند، شوند.»، «آلودگی محیط زیست: فعالیت‌های دریایی می‌توانند به آلودگی آب‌ها و سواحل منجر شوند که این مسئله نیازمند مدیریت و نظارت دقیق است»، «وابستگی به شرایط جوی: تجارت دریابرد به شدت تحت تأثیر شرایط جوی و آب و هوایی قرار دارد که می‌تواند باعث تأخیر در حمل‌ونقل و افزایش هزینه‌ها شود» و «نیاز به سرمایه‌گذاری بالا: توسعه بنادر و زیرساخت‌های دریایی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان و چالش‌برانگیز است».
تنوع سرمایه گذاری در تجارت دریابرد ایران
البته سرمایه‌گذاری در تجارت دریابرد ایران می‌تواند بسیار متنوع باشد و به نوع پروژه و مقیاس آن بستگی دارد. به عنوان مثال، بر اساس گزارش‌ها، بخش خصوصی در سال ۱۴۰۳ حدود ۶۲ هزار میلیارد تومان در حوزه دریا و بندر سرمایه‌گذاری کرده است. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل توسعه بنادر، خرید تجهیزات دریایی و بندری و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی می‌شود. همچنین، برخی از پروژه‌های بزرگتر ممکن است نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی داشته باشند. به عنوان نمونه، هند به‌منظور تجهیز و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار، به میزان ۱۲۰ میلیون دلار در تأمین تجهیزات راهبردی بندر و همچنین بیش از ۲۵۰ میلیون دلار در زیر ساخت‌های حمل‌ونقلی چابهار سرمایه گذاری خواهد کرد.
در پایان باید به این نکته توجه داشت که تجارت دریابرد در ایران با وجود چالش‌های ناشی از تحریم‌ها و محدودیت های بین‌المللی، همچنان نقش حیاتی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند و سرمایه‌گذاری‌های کلان در توسعه بنادر و زیرساخت‌های دریایی، نشان‌دهنده اهمیت این بخش در اقتصاد ایران است. لذا با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و دسترسی به آب‌های آزاد، توسعه تجارت دریابرد می‌تواند به عنوان یک راهبرد کلیدی در جهت دستیابی به اهداف اقتصادی و توسعه پایدار کشور مورد توجه قرار گیرد.
کاوه همتی فرد- خبرنگار حوزه حمل‌ونقل