معماری و شهرسازی
مدیریت شهری و تاب آوری شهر
ایران یکی از ۱۰ کشور بلاخیز دنیاست. از ۴۱ نوع بلای طبیعی شناخته شده در جهان ۳۱ نوع آن در ایران مشاهده شده است. به استناد اسناد منتشره ایران از نظر وقوع حوادث طبیعی در مقام ششم جهان قرار دارد.
بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی سازمان هلال احمر۹۰درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشی از حوادث طبیعی بوده و ۷ درصد درآمد ناخالص ملی کشور در بخش بلایا هزینه می‌شود که این مقدار بدون احتساب هزینه‌های پنهان این حوادث است.
در محلات و محدوده‌‌های ناکارآمد شهری به دلایل متعددی چون: شرایط خاص سکونت‌گزینی سکونتگاه‌ها (سکونت ۶ میلیون نفردرپهنه لرزه‌خیزی بالاو خیلی بالا در ۴۱ شهرجمعیت بالای ۲۰۰۰ نفر)، ضعف مقاومت وتاب‌آوری کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی، وضعیت نامناسب شبکه‌های دسترسی وخدمات، تراکم بالای جمعیت، وقوع حوادث طبیعی تهدیدی جدی واساسی برای وقوع فاجعه انسانی خواهند بود.
براین اساس سیاست ارتقای تاب‌آوری شهری به عنوان یکی از اهداف اصلی بازآفرینی شهری پایدار مطرح است. بازآفرینی شهری در مسیر حل مسایل شهر دریک رویکرد کل نگر و جامع قایل به تاب آوری شهری به معنای توانایی تطابق پذیری ساختاری، فرهنگی، اقتصادی در برابر تغییرات ناگهانی و یا تدریجی است. تاب آوری شهری به عنوان یکی از ابعاد کلیدی توسعه پایدار، در معنای « قابلیت شهر در آمادگی، پاسخگویی و سلامت عمومی، اقتصاد و امنیت» تعریف شده است. یک جامعه برخوردار از تاب‌آوری، توانایی پاسخگویی در برابر تغییرات به شیوه‌هایی موثر و مثبت را دارد به گونه‌ای که علی رغم تغییر، عملکردهای اصلی و انسجام اجتماعی خود را از دست نمی‌دهد.
برای تاب‌آورسازی شهرها در برابر بلایا اصول دهگانه‌ای در نظر گرفته شده است:بر قرارسازی نظم و هماهنگی برای درک خطرپذیری بلایا، اختصاص بودجه برای کاهش خطر پذیری بلایا، نگهداری به روز داده‌ها و تهیه ارزیابی‌های خطر پذیری، حفظ زیرساخت‌های حیاتی برای کاهش خطر پذیری، ارزیابی ایمنی همه مدارس و تاسیسات درمانی، کاربرد و اجرای مقررات ساختمانی واقع بینانه و اصول برنامه‌ریزی کاربری اراضی مطابق خطر پذیری احتمالی، حصول اطمینان از تنظیم برنامه‌های درسی و آموزشی،حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سپر( بافر)های طبیعی، سیستم‌های هشدار دهنده سریع و مدیریت سوانح، قرار گرفتن نیازهای آسیب دیدگان در محور عملیات.
در این راستا، به منظور تدوین برنامه‌های شهری برای تحقق تاب‌آوری در شهرها باید گام‌هایی طی شوند.
گام نخست: سازماندهی و آماده‌سازی برای به کارگیری اصول تاب‌آوری است شامل : آماده‌سازی کارهای نهادین و افزایش آگاهی، گردآوردن عاملین، تدوین فرایند مشارکتی، برنامه ریزی و اجرای فرایند.
گام دوم: تشخیص و ارزیابی خطر پذیری شهراست که عبارتست از: آشنایی با خطرپذیری شهر، ارزیابی خطر پذیری ، تجزیه تحلیل محیط منطقه و عاملین، و ارزیابی .
گام سوم: تهیه یک برنامه عملیاتی برای شهر ایمن و تاب آور حواهد بودکه در آن تعریف دیدگاه، اهداف، اقدامات اصلی، برنامه‌ها و پروژه‌ها، و همچنین نهادینه سازی و پشتیبانی از برنامه کاهش خطر پذیری بلایاصورت می پذیرد.
گام چهارم: پیاده‌سازی برنامه‌هاست که اقداماتی چون تجهیز منابع، تضمین مشارکت و تملک گسترده را شامل می شود. گام آخر بهپایش ، پیگیری ، و ارزیابی برنامه و نشر و تبلیغ آن اختصاص می‌یابد.
تاب آوری شهری رویکردی است که می‌بایست به صورت فرایندی و پیوسته درمسیر حیات شهر جریان ذاشته باشد و مدیریت شهری یکی از نهادهایی است که در ایجاد یا تقویت این فرایند و پیوستگی و تداوم آن در زندگی شهر نقش و مسئولیت‌های جدی به عهده دارد.
گام‌های فوق به روشنی نقش و مسئولیت مدیریت شهری را در فرایند تاب آوری شهر مشخص می‌نمایند. مدیریت شهری از طریق شناسایی، سنجش، و توسعه ظرفیت‌های محلی و استفاده از مشارکت گروه‌های اجتماعی ذی نفع چون ساکنان بومی، کودکان، سالمندان، معلولان و....... در این زمینه عمل می‌نماید.
در این مسیر به کارگیری تساوی حقوق شهروندان زن و مرد، ارائه تعریف شفاف از مسئولیت ها و اقدامات واقعی و تأثیرگذار و نهایتاً افزایش آگاهی و ایجاد حس تعلق مشترک نسبت به برنامه تاب آوری در همه گروه‌های دخیل ضروری خواهد بود.
بر این مبنا ، تاب‌اوری شهری به معنای توانایی یک جامعه در هم زیستی، تطابق و مدیریت خطر بلایا از طریق رویکرد مثبت‌گرا، مشارکتی و یکپارچه است.
از سال ۲۰۱۰ نهضت شهرهای تاب‌آور در جهان آغاز شده است تا گام‌های موثری برای ارتقا تاب آوری شهرها برداشته شود و در حال حاضر ۲۵۰۰ شهر عضو این نهضت هستند. آخرین اصول مورد توجه در نهضت شهرها تاب‌آوری ساماندهی و یکپارچگی مدیریت شهری و توجه حاکمیتی به تاب آوری شهرها ، ارزیابی خطرات و شناسایی مخاطرات و استفاده از ظرفیت‌های مالی و ایجاد درآمد های پایدار برای افزایش تاب آوری شهری است.
اصلی‌ترین مبحث در تاب آوری شهر ها بحث پیشگیری است. مدیریت تاب‌آوری شهری در هر شهر ، تعریف خاص خود را می‌طلبد که برپایه شناخت عمیق از ویژگی‌های ذاتی و طبیعی شهر بدست می‌آید. در این تعریف همچنین شناخت ویژگی‌های زیست در پهنه‌های مختلف شهری و محلات به صورت مجزا لازم است که براساس هر یک از گونه‌های بافت شهری سیاست های مشخص مدیریت شهری در زمینه تاب آوری تبیین و مشخص می‌شوند.
پاسخ به این پرسش که که علت پایین بودن تاب آوری شهرهای ایران چیست و چگونه می توان این خلاء را پوشش داد ، قطعا نیازمند مطالعه و بررسی در مقیاس گسترده و با درک گوناگونی شهرها در ایران است ، لکن آنچه در این زمینه به وضوح مشهود است نبود فهم و دانش درست در همه سطوح مواجهه با موضوع است. در ایران مسأله تاب آوری غالباً در مفهوم مقابله با بحران های ناگهانی و مقاوم سازی کالبدی مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین یکی از مهم ترین الویت ها در این زمینه تغییر رویکردهای مفهومی در همه سطوح سیاست گذاری، مدیریت شهری ، حرفه ای، دانشگاهی و نهایتا مردم به عنوان اصلی ترین مخاطبان است.
آرشيو مطالب...