ایمنی، بهداشت و محیط زیست
مروری بر آلودگی هوا و تبعات آن
هواي پاك مايه شادماني زندگي بشري است كه نياز به آن بيش از نياز به غذا
و آب مي باشد. صنعت مدرن امروز، باعث توليد گازها و ذرات زيادي مي شود كه هواي آزاد
را آلوده مي كنند. در گذشته زغال در صنعت باعث توليد دي اكسيد گوگرد زيادي مي شد، ولي
امروز به دليل محتويات كم گوگرد در زغال، سوخت آن مشكلات زيادي توليد نمي كند ولي وسايل
نقليه موتوري مشكل اساسي هستند كه دي اكسيد نيتروژن و ذرات آلي غير قابل تجزيه توليد
مي كنند كه تحت اثر اشعه خورشيد به ازن تبديل مي شود كه مهمترين آلوده كننده هوا مي
باشد. گاز دي اكسيد نيتروژن ( NO2 ) هوا را به رنگ قهوه اي در
مي آورد و اين وضعيتي است كه بسياري از شهرها در فصل تابستان با آن مواجه هستند. ذرات
ريز كه در اثر سوخت موتورهاي بنزيني و گردوغبار جاده اي، دود حاصل آتش سوزي و گرده
هاي گياهان توليد مي شود، عامل آلودگي هوا در روزهاي زمستاني است.
عوارض آلودگي هوا:
آلودگي هوا در دراز مدت مي تواند براي انسان كشنده باشد. در يك تجربه تلخ،
طي يك هفته آلودگي هوا در دسامبر 1952 در شهر لندن حدود 4700 نفر فوت كردند كه بيشتر
آنان مبتلايان به بيماريهاي قلب و ريه و افراد مسن بودند. آلودگي هوا باعث تحريك مجاري
هوائي و تشديد آسم مي شود و هرچه ميزان ازن هوا بيشتر باشد، تعداد بيشتري از افراد، مبتلا به آسم مي شوند. تماس دراز مدت
با آلودگي هوا باعث بروز برونشيت مزمن و آمفيزم
مي گردد. آلودگي هوا با گاز رادون ( ناشي از سوخت موتورهاي ديزلي و صنايع سنگين ) باعث
سرطان ريه مي شود . همچنين آلودگي هوا باعث مرگ و مير حيوانات شده و براي گياهان مضر
مي باشد و علاوه بر آن باعث افزايش عفونت هاي تنفسي مي شود. آلودگي هوا اثرات غير قابل
جبراني بر آثار باستاني و ميراث فرهنگي دارد.
دي اكسيد كربن و اهميت آن در كيفيت هواي داخل ساختمان ها:
علي رغم اينكه دي اكسيد كربن يك گاز آلاينده نبوده و بر سلامتي انسان هيچگونه
تاثيري ندارد ولي همواره به عنوان يك عامل مهم در بررسي كيفيت هوای داخل ساختمانها
و به عنوان شاخصي جهت نحوه عملكرد سيستم تهويه مد نظر قرار مي گيرد. در صورتي كه غلظت
CO2 بالاتر از 1000 ppm باشد افرادي كه در معرض اين هوا
باشند احساس عدم تازگي و ساكن بودن هوا مي نمايند. كيفيت بد هوا در اتاق ها منجر به
خستگي ، عدم تمركز و عدم رضايت افراد مي شود، كه اغلب ناشي از تهويه نامناسب ساختمان
مي باشد كه رابطه مستقيمي با غلظت CO2 دارد، لذا در
برخي سيستم ها كه از تهويه اتوماتيك استفاده
مي نمايند از غلظت CO2 به عنوان معياري
جهت تنظيم ميزان هواي تازه ورودي به سيستم استفاده مي شود.
آلودگي هوا و آثار زيانبار آن بر سلامت مردم
انتشار گازهاي مضري مانند دي اكسيد سولفور، مونواكسيد كربن، اكسيدهاي نيتروژن،
و بخارات شيميايي مي‌توانند در جو زمين واكنشهاي شيميايي انجام داده و تشكيل مه دود
و باران اسيدي بدهند.
آلودگي در محيطهاي بسته مانند خانه‌ها، ادارات، و مدارس نيز بايد مورد
توجه قرار گيرد. برخي از اين آلاينده‌ها در اثر فعاليتهايي مانند استعمال دخانيات و
آشپزي ايجاد مي‌شود. بسياري از افراد 80 تا 90 درصد عمر خود را در داخل
محيطهاي بسته مي‌گذرانند و قرار گرفتن در معرض آلاينده‌هاي مضر مي‌تواند سلامت افراد
را به خطر بيندازد. به همين خاطر توجه به آلودگي هوا در داخل و خارج خانه حائز اهميت
است.
آلودگي هوا به طرق گوناگوني مي‌تواند آثار زيانبار درازمدت و كوتاه مدتي
بر سلامت انسانها بگذارد. تاثير آلودگي هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسيب پذيري
برخي افراد در برابر آلودگي هوا بسيار بيشتر از سايرين است. كودكان كم سن و سال و سالمندان
بيشتر از ديگران از آلودگي هوا آسيب مي‌بينند.
برخي بيماريها مانند آسم، بيماري قلبي و ريوي در مواقع آلودگي هوا تشديد
مي‌شوند. معمولا ميزان آسيبها بستگي به ميزان قرار گرفتن در معرض مواد شيميايي زيانبار
دارد يعني مدت تماس با آلاينده‌ها و غلظت مواد شيميايي.
آثار كوتاه مدت آلودگي هوا عبارت است از حساسيت چشمها، بيني و حلق، عفونتهاي
دستگاه تنفسي فوقاني مانند برونشيت و ذات الريه. سردرد، تهوع، و واكنشهاي آلرژيك نيز
از ديگر عوارض كوتاه مدت اين مشكل زيست‌محيطي است.
آلودگي هوا براي مدت كوتاه مي‌تواند بيماري مبتلايان به آسم و آمفيزم را
تشديد كند.
آثار درازمدت آلودگي هوا مي‌تواند بيماري مزمن تنفسي ، سرطان ريه، بيماري
قلبي، و حتي آسيب به مغز ، اعصاب ، كبد و كليه‌ها را شامل شود.
تماس مداوم با آلاينده‌ها بر ريه كودكان تاثير مي‌گذارد و در سالمندان
سبب تشديد بيماري مي‌شود.
عقيمي ناشي از كاهش شمار اسپرم در مردان از عوارض آلودگي هوا شناخته شده
است. آلودگي هوا نه تنها در تشديد آسم نقش دارد بلكه بزرگترين عامل خطر در ايجاد اين
بيماري محسوب مي‌شود. پزشكان از جمله عوامل موثر در بروز جوش صورت را آلودگي هوا معرفي
مي‌كنند. اين معضل براي بيماران ديابتي مرگبار است. آلودگي هوا در فرايند كنترل جريان
خون در ديابتي‌ها اختلال ايجاد مي‌كند.
در تحقيقات انجام شده مشخص شده است آلودگي هوا در بروز چاقي نقش دارد و
مرگ زودرس در نواحي آلوده شهرها به اثبات رسيده است.
در گياهان آلاينده‌ها توان گياهان را براي مقابله با بيماريها و حشرات
كاهش مي‌دهند و در رشد آنها تاثير منفي مي‌گذارند. بسياري از درختان در بزرگراههاي
شهر تهران در حالت نيمه مرگي هستند كه به علت انباشت لايه‌اي از ذرات آلاينده بر شاخ
و برگ آنهاست.
آثار آلودگي هوا به حدي گسترده است كه تحقيقات در اين‌باره همچنان ادامه
دارد. بيماريهاي ناشي از آلودگي هوا مي‌تواند بسيار پرهزينه باشد.
هزينه‌هاي درماني، كاهش بهره‌وري در محل كار مي‌تواند ساليانه ميلياردها
دلار هزينه بر جامعه تحميل كند.
ساليانه ۲/۵ميليون نفر در جهان در اثر آلودگي هوا جان
خود را از دست مي‌دهند كه در اين ميان بيشترين ميزان مرگ و ميرها به علت آلودگي هوا
در فضاهاي بسته مانند خانه است. از اين رو تهويه كافي براي كاهش آلاينده‌ها در محيطهاي
بسته مسئله مهمي است. در محيط خانه و محل كار بايد جريان كافي هوا وجود داشته باشد
و دستگاههاي تهويه مناسب نصب شده باشد.
تاریخچه آلودگی
دود یکی از قدیمیترین آلاینده‌های هوا است که برای سلامت بشر مضر است.
زمانی که دود ناشی از آتش حاصله از سوختن چوب توسط ساکنین اولیه غارها جای خود را به
دود ناشی از کوره‌های زغال سوز در شهرهای پر جمعیت داد، آلودگی هوا، به قدری افزایش
یافت که زنگ خطر برای برخی از ساکنان آن شهرها وجود به صدا در آمد. در سال ۶۱ بعد از
میلاد سنکا (Seneca) فیلسوف رومی از هوای روم
به‌عنوان هوای سنگین و از دودکشهای هود با عنوان تولید کننده بوی بد نام برد. در سال
۱۲۷۳ میلادی ادوارد اول پادشاه انگلستان می‌گوید هوای لندن به حدی با دود و مه آلوده
و آزار دهنده است که از سوختن زغال سنگ دریایی جلوگیری خواهد کرد.
علی‌رغم هشدار پادشاه مذکور، نابودی گسترده جنگلها، چوب را تبدیل به یک
کالای کمیاب نمود و ساکنان لندن را وادار ساخت تا بجای کم کردن مصرف زغال سنگ به میزان
بیشتری از آن استفاده کنند. تا سال ۱۶۶۱ میلادی یعنی بیش از یک قرن بعد، تغییر قابل
ملاحظه‌ای در آلودگی هوا بوجود نیامد. چاره جویی و پیشنهادات عبارت بودند از برچیدن
تمامی کارخانه‌های دودزا از شهر لندن و بوجود آمدن کمربند سبز در اطراف شهر و بالاخره
این چاره جوییها کارساز شد.
سهم هر خودروی سواری در ايجاد ترافيک 37 درصد است به اين ترتيب براساس
بررسی های انجام شده اگر هر يک از شهروندان که با خودروی شخصی تردد می کند، حداقل يک
يا دو روز از هفته از سيستم حمل و نقل عمومی استفاده کنند، نقش عمده و مهمی را در کنترل
آلودگی هوا و کاهش هزينه های اجتماعی و اقتصادی خواهند داشت.
رانندگان خودروهای شخصی 14 برابر اتوبوس سواران هوای پايتخت را آلوده می
کنند! سرانه هر فرد در آلودگی هوای تهران که از وسايل نقليه شخصی استفاده می کند،
14 برابر فردی که با اتوبوس های شهری تردد می کند. طبق مطالعات انجام شده هزينه يک
کيلومتر مسافتِ طی شده، اعم از بنزين، تعميرات، جريمه و عوارض، برای وايلِ نقليه شخصی،
9 برابر بيشتر از وسايل نقليه عمومی است.
حوادث مهم ناشی از آلودگی هوا در جهان
بالا رفتن غلظت آلاينده های هوا از يک حد معين در بعضی از کشورها و مناطق
جهان حوادث ناگواری را به وجود آورده است. وقوع حوادث شديد آلودگی هوا که موجب بيماری
و مرگ ومير تعداد زيادی از ساکنين شهرهای بلازده شده، بمنزله زنگ های خطری بوده است
که جهانيان را نسبت به مخاطرات واقعی و مهلک آلودگی هوا هشدار داده است و موجب شروع
اقدامات مثبت در زمينه کنترل آلودگی هوا شده است. بررسی ها نشان می دهد. مهمترين حوادث
ناشی از آلودگی هوا در بلژيک، پنسيلوانيا، لندن و نيويورک رخ داده است.
اين حادثه از اول دسامبر 1930 شروع و منجر به مرگ حدود 60 نفر شد. اين
افراد همگی دارای علائم اوليه شامل سرفه تحريکی و سرفه های همراه با اخلاط و تنگی نفس
بودند.
در اين دره تعداد زيادی آلودگی صنعتی از جمله صنايع توليد فولاد، اسيد سولفوريک و شيشه سازی وجود داشت
که وارونگی دما سبب محبوس شدن آلودگی در پايين دره گرديد.
در 26 اکتبر سال 1948 شرايط وارونگی دما و ايجاد مه تا 31 اکتبر ادامه
يافت که طی اين مدت 20 نفر مردند که بيشترين آمار فوت شدگان در روز سوم گزارش شده است.
اين منطقه دارای صنايع ذوب آهن، توليد روی و اسيد سولفوريک بوده که در
آن از جمعيت 14 هزار نفری 43 هزار نفر بيمار شدند و 10 درصد جمعيت بشدت آسيب ديدند.
حادثه در لندن از پنجم تا نهم دسامبر سال 1952 اتفاق افتاد. بررسی آمار
مرگ و مير لندن که پس از چند ماه صورت گرفت، نشان داد که در طی 7 روز يعنی از هشتم
تا 14 دسامبرِ همان سال تعداد و موارد مرگ و مير در لندن نسبت به همان مدت در سال قبل
4 هزار نفر بيشتر بوده است. بعد از آن در نوامبر سال 1953 و دسامبر 1962 شرايط جوی
مشابهی با غلظت بالای SO2 بوقوع پيوست
که مرگ و مير در سال 1962 به مراتب کمتر از سال 1952 بود.
نيويورک نيز چندين حادثه آلودگی هوا داشت که هر کدام باعث افزايش ميزان
مرگ و مير شدند. که تعدادی از اين حوادث در نوامبر 1953، نوامبر 1962 و تعطيلات شکرگزاری
سال 1966 رخ دادند.
منبع:( مجله ساختمان- شماره آذر95)
آرشيو مطالب...