امروز
جمعه 1403.2.14
Iranian Construction Engineering and Management
مطالب حرفه ای و صنفی
روانشناسی اخلاق: نیاز امروز اخلاق مهندسی
روانشناسی اخلاق: نیاز امروز اخلاق مهندسی
سیدمحمدحسین میرمحمدی[1]
فلسفه اخلاق، در دنیای امروز مورد اقبال بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است. این گستره، تا بدانجا ادامه یافته است که دانشگاههای معتبر دنیا، از دانشگاههای فنی مهندسی گرفته تا دانشگاههای علوم پزشکی، همگی گروههایی برای پژوهش فلسفی اخلاق تاسیس کرده اند. دانشگاه ام آی تی به عنوان یکی از همین نمونهها، چندی است که گروه اخلاقمهندسی خود را تاسیس کرده و گروههای اخلاق پزشکی و اخلاق مهندسی دانشگاه ورجینیا سالهاست که فعالیت های علمی درخور توجهی را آغاز کرده اند.
فضای اکادمیک کشورمان نیز با درک چنین ضرورتی، چندی است که اقدام به تاسیس گروههای آموزشی و پژوهشی در حوزه اخلاق حرفه ای واخلاق کاربردی کرده اند. در این میان، تاکنون اقدامی برای تاسیس گروه های اخلاقپژوهی از سوی دانشگاههای فنی صورت نگرفته بود. خوشبختانه با تدبیر صاحبنظران محترم دانشگاه صنعتی امیرکبیر، گروه اخلاق مهندسی در این دانشگاه تاسیس شده وفعالیت های درخور ستایشی نیز در این دانشگاه صورت گرفته است.
اما آنچه پس از سالها پژوهش و تدوین منشورهای اخلاقی مهندسی نظیر منشور اخلاقی انستیتوی مهندسان برق و الکترونیک (موسوم به IEEE) و دیگر منشورهای اخلاق حرفه ای اتفاق افتاد، چیزی نبود که فیلسوفان اخلاق انتظار آن را میکشیدند. مهندسان، پزشکان و... با داشتن بهترین منشورهای اخلاقی بازهم اخلاقی عمل نمیکردند. پژوهشگران و فیلسوفان اخلاق دریافتند که دانستن منشورهای اخلاقی، با تمام اهمیتشان، کافی نبوده و گویی خلا دیگری در میان است. برای جستجو در این باب، شاخه ای در فلسفه اخلاق به نام روانشناسی اخلاق به وجود آمد.
روانشناسی اخلاق، یکی از شاخه های فرااخلاق به حساب میآید. اساسا فرااخلاق، (meta-ethics) به تاملاتی در باب گزاره های اخلاقی، مفهوم شناسی اخلاقی و انگیزش اخلاقی میپردازد. به عنوان نمونه، فرااخلاق به پرسش هایی از این دست میپردازد: مفاهیم اخلاقی خوب، بد و... به چه معناست؟، مفاهیمی نظیر سرقت و... به چه معناست و آیا شامل فضای مجازی نیز میشود؟، آیا گزاره های اخلاقی قابل درک هستند؟، اگر اینگونه است، به چه دلیل برخی از افراد که گزاره های اخلاقی را به نیکی درک کردهاند، بازهم اخلاقی عمل نمیکنند. پرسش اخیر، به طور خاص، خاستگاه روانشناسی اخلاق است.
در یک نگاه، میتوانیم روانشناسی اخلاق را به دو پایه اساسی تحویل بریم: یکی انگیزش اخلاقی، که در پی کشف این دقیقه است که چگونه میتوان در انسانها انگیزه اخلاقی زیستن را ایجاد (و یا بیشینه) کرد؟، و دیگری موانع انگیزش اخلاقی که به دنبال یافتن عواملی است که مانع اخلاقی زیستن هستند. به علاوه، روانشناسی اخلاق به تفکیک دو حوزه میپردازد: یکی حوزه اندیشه و دیگری حوزه انگیزه. منشورهای اخلاقی به حوزه اندیشه ها معطوف میشوند؛ حال آنکه آنچه عهده دارِ عملِ به منشورهای اخلاقی است، حوزه انگیزه هاست. به همین دلیل، ممکن است که بایسته های اخلاقی را همگان بدانند، اما نتوانند به آنها عمل کنند.
با بررسی دو پایه روانشناسی اخلاق، "چگونه اخلاقی عمل کنیم؟ "چه موانعی بر سرراه اخلاقی عمل کردن وجود دارد؟"، میتوان به دو دقیقه مهم در اخلاق مهندسی نیز پرداخت. یکی آنکه با تفکیک حوزه اندیشه از حوزه انگیزه، تمایز موجود میان گروههای مختلف مهندسان، پزشکان و... را به نیکی کشف کرد و برای پرورش انگیزهها در عمل به منشورهای اخلاق مهندسی و... راهکارهایی متفاوت نسبت به حوزه اندیشه ارائه داد. دیگری آنکه عواملی نظیر ضعف اراده، ضعف اخلاقی، خودفریبی و... ،که ممکن است موانعی را بر سر راه اخلاقی زیستن ایجاد کند، به تفکیک بررسی کرده و برای هر کدام از آنها راه حلی متفاوت به دست داد. به علاوه، روانشناسی اخلاق میتواند به کشف موانعی کمک کندکه ممکن است گروههای مهندسی را از عمل اخلاقی دور سازد.
پیشنهاد میشود در کنار تمامی مباحث مهمی که در حوزه اخلاق مهندسی در کشور عزیزمان مطرح میشود، به روانشناسی اخلاق نیز اهتمام ورزیده شود. زیرا در پرتو این شاخه از فرااخلاق،به تمایزهای میان افراد و گروههای مختلف مهندسی نیز توجه ویژه میشود. به علاوه، میتوان علاوه بر تفکیک موانع اخلاقی فردی نظیر مباحثی چون ضعف اراده، دوروئی اخلاقی، ضعف اخلاقی، خود و دیگر فریبی و شرارت اخلاقی، درپی کشف موانع اخلاقی گروهی نظیر توهم آسیبناپذیری، دلیل تراشی و... بوده و برای هر کدام از آنها راه حلهایی جداگانه ارائه کرد.
آرشيو مطالب...