مهندسی ارزش
توسعه روش‌هاي مبتني بر متدولوژي ارزش
توسعه روش‌هاي مبتني بر متدولوژي ارزش
سيد مهدي رضوي - مهدي روانشادنيا[1]
چكيده
1- مهندسي ارزش در طول بيش از پنج دهه كاربرد آن با تحولات مختلفي به ويژه در زمينه گسترش دامنه كاربرد همراه بوده است. اين روزها مهندسي ارزش طيف وسيعي از كاربردها از برنامه‌ريزي استراتژيك تا كاربرد در تصميم‌گيري‌هاي كوچك يك شركت را پوشش مي‌دهد. گسترش دامنه كاربردها با تغييراتي در مفاهيم مهندسي ارزش و تغيير نگاه از مهندسي به مديريت همراه بوده است. اگرچه روش‌هاي مهندسيِ متدولوژي ارزش يك نياز بوده و بايستي به آن توجه شود، ليكن نياز جدي به روش‌هاي مديريتي مهندسي ارزش احساس مي‌شود. اين مقاله تحليل ارزش، مهندسي ارزش، مديريت ارزش و برنامه‌ريزي ارزش را بررسي كرده و به بيان وجوه افتراق و اشتراك آنها مي‌پردازد. در نهايت نيز نمونه‌هايي از كاربردهاي هر كدام ( ازجمله نمونهاي از برنامه‌ريزي ارزش استراتژيك كه اخيراً در ايران اجرا شده) معرفي شده و تعاريف نويسندگان از هر كدام از اين روش‌ها ارائه مي‌گردد.
2-
كلمات كليدي: مهندسي ارزش، تحليل ارزش، مديريت ارزش، برنامه‌ريزي ارزش
1- مقدمه
اگرچه مهندسي ارزش با نام تحليل ارزش در جنرال الكتريك آغاز شد، ليكن كاربرد آن در نيروي دريايي امريكا به تغيير نام آن به مهندسي ارزش انجاميد. اين تغيير نام شايد به دليل عدم امكان استخدام «تحليل‌گر» و امكان استخدام «مهندس» و شايد به دليل زمينه مهندسي پياده‌سازي در نيروي دريايي بوده است. اين مورد اولين انحراف از اصطلاح اوليه بود. با گسترش دامنه كاربرد و همچنين تنوع بيش از پيش روش‌هاي ارزش، در سال 1974 مفهوم «مديريت ارزش» توسط اداره خدمات عمومي امريكا به كار برده شد و از سال 1978 «برنامه‌ريزي ارزش» مورد توجه قرار گرفت. در جدول (1) زمان اولين استفاده از متدولوژي ارزش نشان داده شده است. [20]
جدول 1- سال ظهور انواع متدولوژي‌هاي ارزش
|
نام روش
|
تحليل ارزش
(VA )
|
مهندسي ارزش
(VE )
|
مديريت ارزش
(VM )
|
برنامه‌ريزي ارزش
(VP )
|
تفكر ارزشي
Valuism
|
|
سال اولين كاربرد
|
1947
|
1952
|
1965
|
1978
|
1990
|
يك رويكرد نوظهور استفاده از روش‌هاي مختلف مهندسي ارزش در مراحل مختلف يك پروژه و به ويژه در مراحل اوليه است. هرچند تعدادي از متخصصان ارزش اين روش‌ها را معادل هم دانسته‌اند، برخي از متخصصان، بين اين موارد استفاده، تمايز قايل شده‌اند و دلايلي را براي اين تمايز عنوان داشته‌اند. تحليل ارزش، مهندسي ارزش، مديريت ارزش، برنامه‌ريزي ارزش، برنامه‌ريزي ارزش راهبردي(استراتژيك)، كنترل ارزش، بازنگري ارزش و ... از جمله عناويني است كه مورد بررسي كارشناسان موضوع بوده است. در بخش‌هاي بعد، ديدگاه پيشگامان مهندسي ارزش در مورد وجوه تشابه و تمايز اين رويكرها به بحث گذاشته شده است و جمع‌بندي نويسندگان در اين زمينه ارائه شده است.
مهندسي ارزش، تحليل ارزش، مديريت ارزش، برنامه‌ريزي ارزش، اطمينان ارزش و يا هر اسم ديگر به عنوان يك روش مديريتي بسيار قدرتمند مطرح است براي اصلاح و بهبود سيستم‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد. [8] امروزه اطمينان از موفقيت متدولوژي ارزش و دامنه كاربرد آن تا بدانجا پيش‌رفته كه انجمن بين‌المللي مهندسي ارزش ادعا مي‌كند: متدولوژي ارزش با ادامه روند افزايش و بهبود ارزش محصولات، خدمات و سيستم‌ها، مي‌تواند مشكلات هزاره جديد را حل نمايد. [8]
2- وجوه تشابه و تمايز روش‌ها
انجمن بين‌المللي مهندسي ارزش، مديريت ارزش، تحليل ارزش و مهندسي ارزش را معادل مي‌داند و از اصطلاح «متدولوژي ارزش» استفاده مي‌كند. ديدگاه ديگري نيز معتقد است كه تحليل ارزش و مهندسي ارزش در سايه مديريت ارزش قرار دارند، كه مديريت ارزش رابطه مستقيم با فعاليت‌هاي مديريت پروژه دارد. برنامه‌ريزي ارزش قبل از تحليل ارزش و مديريت ارزش انجام مي‌گيرد.
يكي از نكات قابل توجه اينجاست كه در ايالات متحده به روش‌هاي ارزش عمدتا عنوان مهندسي ارزش اطلاق مي‌شود و در اروپا و ديگر نقاط اغلب به آن مديريت ارزش مي‌گويند. نمونه اين اختلاف در اختلاف نام انجمن‌هاي كشورها قابل مشاهده است(انجمن مهندسان ارزش امريكا و انجمن مديريت ارزش انگلستان). غير از رواج ناحيه‌اي اين اصطلاحات، نظر افراد و سازمان‌هاي مختلف در مورد انواع متدولوژي ارزش به شرح زير است:
جدول 2-مقايسه روش‌ها
|
مرجع
|
تحليل ارزش
|
مهندسي ارزش
|
مديريت ارزش
|
برنامه‌ريزي ارزش
|
|
اداره خدمات پارك ملي امريكا [14]
|
در برنامه‌ريزي امكانات و مراحل پيش طراحي ساخت
|
در طي فازهاي طراحي و ساخت
|
مطالعه دستورالعمل‌ها، ساختارهاي سازماني و سيستم‌هاي مديريتي
|
در مديريت عمومي و فعاليت‌هاي برنامه‌ريزي
|
|
انجمن بين‌المللي مهندسي ارزش[12]
|
يكسان
|
يكسان
|
يكسان
|
يكسان
|
|
وزارت كشور امريكا [15]
|
|
رسته مهندسي ارتش امريكا [16]
|
|
كريس مورل
|
|
وزارت دفاع امريكا
|
گرچه ممكن است تفاوت‌هاي كوچكي داشته باشند ولي فلسفه و اهداف اصلي آنها يكسان است.
|
|
ساموئل مارتين
|
گرچه اين متدولوژي‌ها ممكن است تفاوت‌هاي اندكي در اجرا و پيشينه خاص خود را داشته باشند، اما روش كلي آنها يكي است.
|
|
اداره عمران و آباداني ايالات متحده (USBR)
[17]
|
دستورالعمل‌هاي مديريتي، ساختارهاي سازماني، سيستم‌هاي مديريتي و فرآيندهاي مشابه، مطالعه موارد نرم‌افزاري و مديريتي
|
پس از توسعه گزينه‌ها و يا حتي پس از انتخاب يك گزينه، از طريق كمي‌كردن و مقايسه گزينه‌هاي يك پروژه
|
(مانند تحليل ارزش)
|
قبل از انتخاب يك گزينه يا حتي بوجود آمدن گزينه، بيشتر پروژه‌ها، برنامه‌ها و فعاليت‌ها در مراحل اوليه و مقدماتي طراحي يا توسعه، اكثراً متمركز به تعريف اهداف پروژه، توسعه مفاهيم كاركردي و راهكارهاي كلي دستيابي به اهداف
|
|
وزارت دفاع امريكا [18]
|
در فرآيندهاي پشتيباني يا تمليك
|
-
|
براي فرآيندها و دستورالعمل‌هاي اداري و مديريتي
|
-
|
|
دانشگاه ليدز
[19]
|
|
متدولوژي ارزش با تمركز بر بهبود ارزش طراحي و ساخت يك پروژه
|
كل فرآيند بهبود ارزش براي مشتري از تعيين مفهوم تا بهره‌برداري از پروژه
|
-
|
|
گروه بهبود ارزش امريكا
|
برآورده‌كردن كاركردهاي محصول موجود با هزينه كمتر بدون قرباني كردن كارآيي
|
ايجاد يك طرح كاركردي جديد با بهبود كارآيي و هزينه كمتر
|
مديريت كلان فعاليت‌هاي تحليل/مهندسي ارزش شامل انتخاب پروژه‌ها و تيم‌ها و مستندسازي نتايج پس از تكميل مطالعه ارزش
|
تمركز بر ايجاد اهداف كاركردي درازمدت كه مهندس/ تحليل/ مديريت ارزش را در يك برنامه درازمدت جهت يك سازمان فراهم مي‌كند.
|
3-
3- جايگاه انواع روش‌ها در مديريت پروژه‌هاي عمراني
بررسي‌هاي انجام شده حاكي از آن است كه هرچه روش ارزش در پروژه‌اي زودتر به كار گرفته شود نتايج قابل ملاحظه‌تري را مي‌توان از آن انتظار داشت.
شكل 1- فرصت و هزينه بهبود در طول عمر پروژه
دليل اين مسأله كم بودن ميزان محدوديت‌ها و هزينه‌‌كرد در ابتداي پروژه و بالابودن فرصت اعمال تغييرات مي‌باشد. به همين دليل است كه در سال‌هاي اخير تاكيد زيادي بر توسعه روش‌هاي راهبردي مهندسي ارزش، همچون برنامه‌ريزي ارزش شده است.
براي مثال، اين نياز در اداره راه و ترابري اُنتاريو به صورت چهار مطالعه اجباري براي پروژه‌هاي خيلي بزرگ با يك كارگاه برنامه‌ريزي ارزش (انتهاي مرحله برنامه‌ريزي)، يك مطالعه تحليل ارزش (انتهاي مرحله طراحي اوليه) و دو مطالعه مهندسي ارزش (در فاز طراحي نهايي) و پروژه‌هاي كوچك‌تر با اختياري نمودن مطالعات پيش‌بيني گرديده است. شكل زير زمان مطالعات را به صورت كلي نشان مي‌دهد. تمام انواع مطالعات با نام مصطلح مهندسي ارزش آمده است.
![]()
شکل 2- راهنمای اداره بزرگراه‌های اُنتاريو در مورد زمان انجام مطالعات برنامه‌ريزی و مهندسی ارزش
4- تحليل و نتيجه‌گيري
نتيجه تحليل و جمع‌بندي نگارندگان از تعاريف و كاربرد روش‌هاي ارزش به شرح زير است:
تحليل، مهندسي، مديريت و برنامه‌ريزي ارزش همگي داراي گام‌هاي كلي يكسان (در قالب اطلاعات، تحليل كاركرد، خلاقيت، ارزيابي، توسعه و ارائه) مي‌باشند كه ممكن است بنا به موضوع مورد مطالعه يا شرايط مطالعه، از طريق تلفيق با ابزارهاي خاص مهندسي و مديريتي شكل ظاهري آن تا حدي تغيير كند ولي روح حاكم بر روش‌ها يكسان مي‌باشد.
تعاريف و زمينه‌هاي كاربرد انواع روش‌ها به‌صورت زير مي‌باشد:
1- مطالعه تحليل ارزش: استفاده از روش ارزش در تحليل و ارزيابي پروژه/ سيستم/ محصول موجود و بررسي تطبيقي آن با اهداف و نيازها را تحليل ارزش گويند و پيشنهاد اصلاحي داراي كاهش هزينه يا اثرات و بدون كاهش كاركردها يا كارآيي را ارائه مي‌دهد. اين مطالعات اغلب در فرآيندها، روندها و يا فعاليت‌هاي تكرارپذير ديگر به كار مي‌رود
نمونه‌هايي از مطالعه تحليل ارزش:
- آقاي مايلز قطعات و محصولات جنرال الكتريك را از لحاظ كاركردي بررسي نمود و پيشنهادات وي باعث گرديد به‌جاي استفاده از مصالح گران قيمت و كمياب از مصالح ارزان‌تر استفاده گردد. در عين حال كارآيي و كيفيت قطعات نيز بهبود پيدا كرد.
- در يك آزمايشگاه، كاركرد ديواري بتني كه قرار بود ساخته شود، حفاظت برابر تشعشعات احتمالي راديواكتيو به فضاي بيرون بود ولي خود محدوديت دسترسي و معماري به‌وجود مي‌آورد. پس از مطالعه ارزش به جاي ديوار، خاكريزي دورتادور آزمايشگاه احداث گرديد كه همان كاركرد را بدون محدوديت دسترسي داخلي برآورده مي‌كرد.
2- مطالعه مهندسي ارزش: استفاده از روش ارزش در مرحله مهندسي ويا طراحي پروژه/ سيستم/ محصول را مهندسي ارزش گويند.
موضوع مطالعه مهندسي ارزش اغلب هنوز به مرحله اجرا/ توليد نرسيده است.
نمونه‌هاي مطالعه مهندسي ارزش:
- اسناد مناقصه طرح مبناي پست برق سعادت‌آباد آماده گرديده بود. اين طرح زمين زيادي در شمال تهران اشغال نموده بود و مديريت تصميم به كاهش آن از طريق انجام مهندسي ارزش گرفت. طرح پيشنهادي تيم مطالعه ارزش حدود 40 درصد كاهش هزينه، به همراه ارتقاء اتكاپذيري، زيبايي و سهولت بهره‌برداري را در پي داشت.[3]
- هزينه اجراي طرح اصلاح و تكميل بزرگراه اصلي مجمع الجزاير پالائو با لحاظ‌كردن احتمال افزايش هزينه‌ها در اجرا بيش از توان كارفرما مي‌گرديد. انجام مطالعه ارزش پس از طراحي و محاسبه هزينه‌ها با ايده‌هاي كاهش‌دهنده هزينه، اين مشكل را برطرف نمود. [13]
3- مطالعه مديريت ارزش: استفاده از روش ارزش در بهبود سيستم‌هاي مديريتي و محصولات نرم‌افزاري و نيز طراحي مفهومي را مديريت ارزش گويند. در مديريت ارزش نيازها تبيين شده و اهداف و معيارهاي ارزيابي موضوع مورد مطالعه تعريف يا اصلاح قرار مي‌گيرد.
نمونهاي از مطالعه مديريت ارزش:
- فرآيند ابطال حريم راه در آمريكا حدود 20 ماه به طول مي‌انجاميد و هماهنگي‌ها و ارتباطات زيادي را طلب مي‌نمود. مطالعه ارزش اين فرآيند موجب كاهش 9 ماه از طول زمان آن و تسهيل ارتباطات گرديد. [4]
4- مطالعه برنامه‌ريزي ارزش: استفاده از روش ارزش در بهبود برنامه‌هاي كلان پروژه/ سيستم/ محصول (مانند شناسايي عوامل ذينفع، تحليل و تعريف نيازها، تعيين راهكارهاي پاسخ به نياز) را برنامه‌ريزي ارزش گويند. در برنامه‌ريزي ارزش، عوامل ذينفع نقش پررنگ و موثري دارند و مشاركت جايگاه ويژه‌اي مي‌يابد.
نمونهاي از مطالعه برنامه‌ريزي ارزش:
- يك مطالعه ارزش كه اخيراً در مورد ساخت يك بازداشتگاه جوانان در ايالت بريتيش كلمبياي كانادا به انجام رسيد به «بازنگري فلسفه» اينكه وزارت‌خانه مسئوول «اصلاح افراد» است، منجر گرديد. اين امر به تفاوت جدي طراحي از حالت شديداً امنيتي به حالت طراحي مسكوني با تسهيلات ويژه بازپروری منجر گرديد. صرفه‌جويي‌هاي ناشي از تغيير فضاي طراحي و ساده‌سازي ساخت اين طرح به 30 درصد هزينه اوليه آن رسيد. [5]
5- مطالعه برنامه‌ريزي ارزش استراتژيك: استفاده از روش ارزش در بهبود برنامه‌هاي استراتژيك و اولويت‌بندي نيازها را برنامه‌ريزي ارزش استراتژيك گويند. اين روش بالاترين سطح در كاربرد متدلوژي ارزش از لحاظ تاثيرگذاري و ارتقاء ارزش مي‌باشد.
نمونه مطالعه برنامه‌ريزي ارزش استراتژيك:
- در سال 1992 دولت مجارستان يك طرح آزمايشي را در زمينه فرايند مديريتي شهر گايور[2] به اجرا درآورد. زمينه‌هاي اصلي مطالعه ارزش عبارت بودند از فرايند كلي برنامه‌ريزي بودجه، بازنگري در مؤسسات آموزشي و اجتماعي، شيوه بهره‌برداري و عملكرد شهر، عملكرد تسهيلات فرهنگي، هنري، تفريحي و ورزشي. در طول برنامه مطالعه ارزش، دولت محلي به آموزشي 178 نفر از كاركنان در يك دوره 5 روزه پرداخت و با دسته‌بندي آنها به 23 تيم در مدت 4 ماه با جلسات مستمر هفتگي مطالعه ارزش انجام گرفت. نتيجه اين مطالعات ارائه پيشنهادهايي بود كه به صرفه‌جويي 5/0 ميليون دلاري منجر شد.
- سيستم اولويت‌بندي معابر تهران جهت اصلاح و بهسازي پس از تدوين، توسط نگارندگان مورد مطالعه ارزش قرار گرفت. در اين مطالعه بر لزوم اولويت‌بندي، شيوه آن و نتايج نهايي تمركز گرديد. نتيجه مطالعه كه كارفرما، تيم تدوين سيستم و يك استاد دانشگاه در كارگاه آن حضور داشتند، تسهيل و تسريع مراحل اجرايي سيستم، افزايش انعطاف‌پذيري و افزايش دقت و افزايش مشاركت شهروندان بود.
باتوجه به روح و متدولوژي واحد، در عين كاربردهاي متفاوت به‌نظر مي‌رسد لازم است تمركز بيشتري روي تفاوت‌ها، مشابهت‌ها و شرايط اجرايي هركدام صورت پذيرد. تجارب كشورمان نشان داده است استفاده از تمام اين روش‌ها در حوزه عمل خويش، موثر و داراي نتايج مفيد مي‌باشد.
مراجع
[1] مهدي روانشادنيا، « ارزيابي امكان تدوين سيستم اولويت‌بندي طرح هاي عمراني با استفاده از مهندسي ارزش»، اولين كنفرانس بين المللي مديريت پروژه ايران، تهران 1383
[2] كامران امامي، مهدي روانشادنيا، 'برنامه‌ريزي ارزش و كاربردهاي آن، اولين همايش مهندسي ارزش در حمل ونقل، تيرماه 1384
[3] شركت مهندسان مشاور كريت‌كارآ، «گزارش مطالعه ارزش پست سعادت آباد»، دي‌ماه 1383
[4] سيد مهدي رضوي، كامران امامي ، «نقش جوايز در توسعه مهندسي ارزش»، اولين كنفرانس مهندسي ارزش در حمل و نقل، تيرماه 1384
[5] Bryan R.Mc Conachy, Christopher, Baker, "State of Value Analysis / Value Engineering in British Columbia", SAVE International Proceeding 1997
[6] David C.Wilson, ''Putting the Value Back into Planning", SAVE Proceeding 2000
[7] David R. Stevens, Went forth Falls, "Strategic Planning through Value Engineering", SAVE Proceeding, 1992
[8] Fodor Arpad, Fodor Valera," the Beginning of the Implementation of Government", SAVE Proceeding 1995
[9] Martyn R.Phillips, "Challenging the Project Management Paradigm; Integrating Strategic Value with Project Development & Execution ", SAVE Proceeding, 1998
[10] Richard Hobbs, Stephan Kirk, Richard Turk, "Value Based Team Decision-making", National Park Service, Construction Management Program, 2003
[11] RSR website, " Value Planning " , 2004
[12] www.value-engineering.com
[13] Kurt Gernerd, Stephen Kirk, Khaled Obeid, "Palau VM Study Paves Road To Success", 1998, SAVE conference Proceeding
[14] DIRECTOR'S ORDER #90: Value Analysis", Effective Date: October, 2002-2006, Release No. 1, July 29, 1994
[15] Office of Managing Risk and Public Safety, US department of interior, "Management Systems and Procedures (Part 369): Value Engineering", Effective Date: 10/6/98,
[16] US Army Corps of Engineers website
[17] http://www.usbr.gov /FAQ
[18] Department Of Defense, Office Of The Assistant Secretary Of Defense, "Value Engineering", March 1986, Washington, D.C. 20301-8000, DoD 4245.8-H
[19] http://www.leeds.ac.uk/civil/
[20] William F. Lenzer, Vice president-international, SAVE, www.invest-in.com
[1] كارشناسان ارشد مديريت ساخت
آرشيو مطالب...