• مهندسی و مدیریت ساخت
  • اصول و مدیریت ساخت
  • اصول و مقررات پیمان
  • مدیریت ماشین آلات
  • روش های ساخت
  • مهندسی ارزش
  • مدیریت پروژه
  • تکنولوژی بتن
  • مصالح ساختمانی
  • مدیریت مالی پروژه
  • ایمنی، بهداشت و محیط زیست
  • مدیریت کارگاه
  • کاربرد رایانه در مهندسی
  • سایر مباحث مدیریت
• مهندسی عمران و معماری
  • علم مهندسی عمران
  • مطالب حرفه ای و صنفی
  • معماری و شهرسازی
  • راه و ترابری
  • حمل و نقل
  • سازه و زلزله
  • ژئوتکنیک
  • مدیریت منابع آب
  • سایر مباحث مهندسی
• امور دانشجویان و اعضا
  • عضویت در سایت
  • دریافت فایل
  • دانشجویان من
  • سایر دانشجویان
  • امور تحصیلی
  • ارسال مطلب به سایت
  • همکاری با من
• اخبار و اطلاعیه ها
  • اخبار دانشگاهی
  • اخبار صنفی و حرفه ای
  • اطلاعیه ها
  • سایر خبرها
• یک دیدگاه، یک چشم انداز
  • مطالب خواندنی
  • معرفی افراد موفق
  • نگاهی به آینده
  • اندیشگاه
  • نوشته های من
• پیوند ها
  • پیوندهای علمی
  • پیوند های حرفه ای
  • سایر پیوندها
• درباره من
  • معرفی
  • علاقه مندی ها
  • دیدگاه ها
  • زمینه های تحقیقاتی
  • فعالیت های حرفه ای
  • مقالات و آثار علمی
  • تماس با من

---

پياده‌سازي مهندسي ارزش: مقايسه تحليلي طرح ماورا با برنامه مومرا

مقدمه

مهندسي ارزش را مي‌توان مديريت عاليترين عوامل (اطلاعات) يك پروژه به‌سوي يك مطالعه خلاقانه با استفاده از قابليت‌هاي كار تيمي در قالب يك برنامه كار منسجم، سريع‌الوصول و مؤثر در نظر گرفت. اين روش بعنوان يك ضرورت در فعاليت‌هاي عمراني در دنيا مطرح شده و بعنوان يك نياز در ايران مورد توجه قرار گرفته است. در يك نگاه اجمالي به مسائل طرح‌هاي عمراني چالش‌هاي اجرايي را مي‌توان در قالب دو نوع ذيل مورد بررسي قرار داد:

چالش‌هاي راهبردي: شامل فشارهاي سياسي در اجراي پروژه‌ها، عدم امكان ارزيابي جامع طرح‌ها توسط كارفرما، ساختار پيچيدة فعاليت‌هاي عمراني در ايران و ضعف سيستم تخصيص اعتبارات.

 چالش‌هاي اجرايي: شامل مشكلات مختلف در مطالعات پروژه (از قبيل عدم انگيزه در طراحي براساس حداقل هزينه)، استانداردهاي متعدد و يا كمبود آنها، عدم امكان بررسي كلان و فراتر از محدوده تمركز، ضعف‌هاي اجرايي پروژه‌ها، افزايش هزينه‌ها و نبود انگيزه براي كاهش هزينه‌ها توسط مجريان.

 شكل (1)، عوامل اصلي تأخير طرح‌هاي عمراني كه در گزارش نظارتي طرح‌هاي عمراني سال 1381، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي به آن اشاره شده است را نشان مي‌دهد.

 

 

 

 

 

 

 

هر چند مهندسي ارزش را نمي‌توان راه حل تمامي مسائل فوق دانست، ليكن با پياده‌سازي  اين روش مديريتي، ضمن ارائه راه حل‌هاي مقطعي و موضعي براي حل موردي چالش‌هاي گفته شده، مي‌توان تسري تفكر ارزش‌گرا و استفاده از كار تيمي و روش‌هاي خلاقانه (به‌عنوان محورهاي مهندسي ارزش) را انتظار داشت.

همچنين، نياز روزافزون به روش مهندسي ارزش، استفاده از آن در پروژه‌هاي مختلف و تأثيرات مقطعي آن در كشور، موجب شده است كه نگاه كلان و جامع‌نگر به اين روش نمودي دو چندان ‌يابد. اين ديدگاه را بايستي در قالب نهادينه‌شدن مهندسي ارزش، براي تدوام و انسجام آن، در سازمان‌ها و نهادهاي دولتي و خصوصي به‌صورت برنامه پياده‌سازي مهندسي ارزش مورد بررسي و توجه قرار داد.

در اين راستا اهداف ذيل در نهادينه‌سازي مهندسي ارزش مورد توجه قرار دارد:

-       گسترش تفكر ارزشي

-       سازماندهي حركت ارزش

-       بسترسازي براي مهندسي ارزش

-       تربيت نيروهاي مورد نياز

-       افزايش ارزش پروژه‌ها

-       بومي‌سازي مهندسي ارزش

به اين منظور آيتم‌هاي برنامه پياده‌سازي مهندسي ارزش براي نهادينه كردن اين فن‌آوري مديريتي به شرح ذيل خواهد بود:

    انجام مطالعات مهندسي ارزش

    ايجاد آشنايي با روش‌ مهندسي ارزش در دست‌اندركاران پروژه‌ها

    همراه‌كردن عوامل پروژه‌ها و ايجاد فضاي مثبت انديشي

    ايجاد سازمان و برنامه مهندسي ارزش در مجموعه‌ها

    استفاده از مهندسي ارزش در فعاليت‌هاي جاري

در ادامه به بررسي دو برنامه مومرا (عربستان) و ماورا (ايران) و ارزيابي نحوه اجراي آنها مي‌پردازيم:

2-برنامه مومرا

 

2-1-پيشينه مهندسي ارزش در عربستان سعودي

اگرچه ظهورمهندسي ارزش در عربستان سعودي به سال 1975 برمي‌گردد، ليكن اولين سمينار آموزشي مهندسي ارزش در سال 1982 با هدف زمينه‌سازي براي به‌كارگيري در ابر پروژه‌ها[1]، برگزار شد.

همزمان با گسترش آشنايي با مهندسي‌ارزش، مراكز آموزشي مهم اين كشور به اين روش توجه ويژه‌اي نشان دادند. از جمله اين فعاليت‌ها قرار گرفتن واحد درسي آموزش مهندسي ارزش، به عنوان بخشي از دوره كارشناسي ارشد مديريت ساخت در دانشگاه شاه سعود (بزرگترين دانشگاه عربستان سعودي) از سال 1988بود.

ساير فعاليت‌هاي مرتبط عبارت‌ بودند از: برگزاري دوره‌هاي آموزشي مهندسي ‌ارزش در كميته مهندسي، مؤسسه مديريت عمومي و برخي شركت‌هاي خصوصي فعال در زمينه مديريت ساخت.

حاصل اين تلاش‌ها برگزاري 137 سمينار و آموزش 2340 نفر تا سال 1998 و صرفه‌جويي ميليونها ريال سعودي تاكنون مي‌باشد.

 

2-2- معرفي برنامه مومرا

وزارت امور شهري و روستايي (مومرا)[2] دومين وزارتخانه بزرگ عربستان پس از وزارت دفاع و امور هوايي است كه مهندسي ارزش را در برنامه خود قرار داد. در سال 1995 دو نفر از اعضاي پيشين وزارت دفاع، بخش مهندسي ارزش را در وزارت امور شهري و روستايي راه‌اندازي كردند و مديران ارشد اين وزارتخانه نسبت به كاربرد مهندسي ارزش به عنوان يك تكنيك قدرتمند ترغيب شدند. فاصله زماني سال‌هاي 1995 تا 1998 براي اثبات شايستگي‌ روش مهندسي ارزش و پاسخ به انتقادات و ترديدها در اين مورد كافي بود.

حاصل اين موفقيت‌ها، اهتمام اين وزارتخانه به پياده‌سازي مهندسي‌ارزش در قالب يك برنامه آموزشي- اجرايي با عنوان برنامه مومرا بود. برنامه آموزشي مومرا در قالب يك برنامه 4 ماهه از فوريه سال 1998 با اهداف زير شروع شد:

1-    آموزش اوليه مهندسي ارزش به اعضاي تيم مهندسي ارزش در بخش مهندسي ارزش

2-    آموزش مهندسان زُبده بخش دولتي به ويژه مهندسان وزارت امور شهري و روستايي

3-    توسعه مفهوم مهندسي ارزش در آژانس‌هاي مهندسي و حرفه‌اي دولتي

 

2-3- روند اجرايي برنامه مومرا

اجزاي اصلي برنامه مومرا را موارد زير تشكيل مي‌دادند:

الف) ثبت نام كانديداها

ب) هسته اصلي برنامه

ج) نيروي آموزشي مهندسي ارزش

د) ارزيابي، توسعه و گسترش

ه) راهنماي برنامه آموزشي

الف) ثبت نام كانديداها

 معيارهاي پذيرش افراد براي آموزش در اين برنامه عبارت بودند از:

1-    شهروند عربستان بودن

2-    داشتن حداقل مدرك كارشناسي در يك رشته مهندسي

3-    داشتن حداقل 5 سال سابقه (به ويژه در طراحي)

4-    توانايي زبان انگليسي خوب

5-    پذيرش در مصاحبه حضوري

ب)هسته اصلي برنامه

هسته اصلي برنامه مومرا شامل دو بخش زير بود:

1- سمينارهاي آموزشي شامل:

o      دوره 3 روزه (24 ساعته)، «معرفي مهندسي ارزش»

o      سمينار جانبي 3 روزه (24 ساعته)

2- پروژه‌هاي مهندسي ارزش: كه شامل دو پروژه متوسط و بزرگ براي بررسي به صورت آموزشي بود.

ج)نيروي آموزشي مهندسي ارزش

 تيم آموزشي مهندسي ارزش مومرا از بين متخصصان با توانايي بالا و به ترتيب زير انتخاب شدند:

 

د) ارزيابي، توسعه و گسترش

روش‌هاي خاصي براي ارزيابي آموزش‌جويان طراحي شده بود. بعضي از آنها عبارتند از: آزمون‌ها، تكاليف و يك فعاليت مستمر.

هر آموزش‌جو، پس از پايان هر فاز يك گزارش ماهانه مي‌نوشت. ديگر معيارهاي ارزيابي شامل كارايي، روحيه كار تيمي، مديريت زمان، جديت، قابليت اطمينان و وجدان كاري مي‌شدند. پس از پايان 4 ماه يك گزارش دقيق از فعاليت‌هاي هركدام از شركت‌كنندگان نوشته شد و براي بحث به بخش مهندسي ارزش فرستاده شد.

ه) راهنماي برنامه آموزشي

علاوه بر آموزش نيروها، تيم برنامه مومرا، يك راهنماي مهندسي ‌ارزش منتشر كرد تا مورد استفاده علاقمندان قرار گيرد. دياگرام تحليل كاركرد اين برنامه در شكل2 آمده است.

 

 

 

3- برنامه ماورا

 

3-1- پيشينه مهندسي ارزش در ايران

سال 1378 مقارن با برگزاري اولين سمينارها و سخنراني‌ها در زمينه مهندسي ارزش در ايران بود. مهمترين واقعه اين سال تصويب قانون اعمال مهندسي ارزش در بند «ج» ماده 61 قانون برنامه سوم بود. در سال 1379 فعاليت‌هاي پيگيرانه برخي از علاقمندان به مهندسي ارزش، به برگزاري 2 همايش مهندسي ارزش در زمينه طرح‌هاي عمراني منجر گرديد و دستور العمل ارجاع كار به واحدهاي مهندسي ارزش در اين سال ابلاغ گرديد. سال 1380 همايش‌هاي مهندسي ارزش با برپايي يك همايش در صنعت نفت و برگزاري اولين سمينار ملي مهندسي ارزش در دانشگاه صنعتي اميركبير ادامه يافت. در اين سال كميتة مهندسي ارزش در وزارت راه و ترابري تشكيل شده و تيم مهندسي ارزش در چند شركت مشاوره و پيمانكاري تشكيل شد. در تاريخ 16/9/81 اولين مجمع عمومي انجمن مهندسي ارزش ايران تشكيل شده و اساسنامه انجمن به تصويب رسيد. تعداد اعضاي اين انجمن تا ارديبهشت ماه 1383 به 172 عضو پيوسته, 72 عضو وابسته, 114 عضو دانشجويي و 23 عضو حقوقي رسيد. در سال 1382 در برنامه چهارم توسعه اعمال مهندسي ارزش به تصويب رسيد و در مهرماه 1383 سازمان مديريت و برنامه‌ريزي شرح خدمات پيشهاد تغيير به روش مهندسي ارزش [3] و قوانين انگيزشي پيمانكاران را ابلاغ نمود.

تحليلي كلي از وضعيت مهندسي ارزش در ايران نشان مي‌دهد كه شروع مهندسي ارزش در ايران قرين با حمايت‌هاي بخش‌هايي از دولت و همراهي دانشگاه‌هاي مهم كشور (عمدتاً در بخش‌هاي عمراني) بوده است، هر چند تداوم توسعه حركت مهندسي ‌ارزش در ايران در چند سال گذشته با فراز و نشيب‌هايي مواجه گشته ‌است، ليكن آينده اين مفهوم با توجه به عنايات خاص برخي نهادهاي دولتي و خصوصي روشن ارزيابي مي‌گردد.

3-2- معرفي طرح ماورا

طرح پياده‌سازي مهندسي ارزش به منظور نهادينه‌كردن مهندسي ارزش در وزارت راه و ترابري ايران (با عنوان ماورا) از سال 1383 و با يك برنامه 2 ساله با اهداف زير شروع گرديد:

§       انتقال فن و روش مهندسي ارزش در مدت 2 سال و استقرار در سالهاي بعد

§    افزايش سطح عملكرد و نيز كاركردهاي پروژه‌هاي وزارت راه و ترابري و همچنين بهبود كيفيت آنها

§       كاهش هزينه يا زمان اجراي پروژه‌هاي وزارت راه و ترابري

§       انجام فرآيند مهندسي ارزش براي پروژه‌هاي با هزينه بيشتر از 100 ميليارد ريال

§       تهيه و بهنگام‌سازي آيين‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها در سه سطح عمومي، تخصصي و چارچوبي براي پياده‌سازي مهندسي ارزش و اجراي آن

§       ايجاد فرهنگ مهندسي ارزش در 1000 نفر از مديران، كارشناسان و ذينفعان وزارت راه و ترابري

§    ايجاد 5 واحد خدماتي مهندسي ارزش ارزش براي انجام مهندسي ارزش در پروژه‌هاي وزارت راه و ترابري

فعاليت‌هاي اين طرح را مي‌توان به دو دسته فعاليت‌هاي اجرايي و پشتيباني با اهداف زيرتقسيم كرد:

 فعاليت‌هاي پشتيباني: به جهت فراهم‌كردن بستر اجرا و تداوم آن.

فعاليت‌هاي اجرايي: براي اجرايي شدن مهندسي ارزش و ملزومات آن.

 

 در حركت پشتيباني به مقوله‌هاي فرهنگ‌سازي، مسائل حقوقي و ارزيابي برنامه پرداخته شده و در حركت اجرايي بر مقوله‌هاي آموزش و انجام مهندسي ارزش تمركز شده است

 

3-3- برنامه كار ماورا

برنامه‌كار ماورا در قالب اهداف و فعاليتهاي گفته شده به شرح ذيل تدوين گرديده است:

الف) برنامه اجرايي- آموزش: به منظور ايجاد مهندسان آموزش ديدة مهندسي ارزش در تخصص‌هاي مختلف برنامه‌هاي اجرايي به شرح جدول2 در طرح ماورا در نظر گرفته‌ شده است.

چرخه آموزشي ارزشجويان برنامه ماورا به صورت شكل (3) مي‌باشد.

 

 

شكل (3) چرخه آموزشي ماورا

 

ب) برنامه اجرايي- مطالعات مهندسي ارزش: جهت تكميل برنامه‌هاي آموزشي با انجام مطالعات مهندسي ارزش آموزشي و واقعي ضمن كمك به آموزش ارزشجويان، زمينه براي آشنايي آنها با پروژه‌هاي واقعي مهندسي ارزش فراهم گرديد.

ج) برنامه پشتيباني- فرهنگ‌سازي: به جهت گسترش فرهنگ و تفكر ارزشي با ارائه اهداف و نتايج برنامه‌ها و همراه‌كردن مديران و كارشناسان برنامه فرهنگ سازي در مجموعه برنامه‌هاي ماورا درنظر گرفته شد.

 

د) برنامه پشتيباني- تحقيقات: به جهت فراهم كردن بسترهاي مناسب برنامه‌ها و مطالعات مهندسي ارزش و ارزيابي فعاليت‌هاي انجام شده و در حال انجام بخش تحقيقات مهندسي ارزش به عنوان بخشي از انديشگاه مهندسي ارزش شركت مشاور طرح در نظر گرفته شد.

 

3-4-ستاد ماورا: ستاد برنامه ماورا از پنج بخش(شامل بخش‌هاي تحقيقات، مطالعات، كادرسازي، فرهنگ‌سازي و كنتل پروژه) تشكيل شده است و دو مدير پروژه مجري سياست‌هاي شوراي عالي و كميته سياست‌گذاري مي‌باشند.

 

 

 

نتيجه‌گيري (مقايسه تحليلي ماورا و مومرا)

اجراي موفقيت‌آميز هر دو برنامه ماورا و مومرا حاكي از اثرگذاري فرايند پياده‌سازي مهندسي ارزش است كه مقايسه اين دو برنامه مي‌تواند ديد مناسبي جهت بهبود كارهاي آينده به مجريان طرح‌هاي پياده‌سازي بدهد. در اينجا به ذكر چند مورد از تفاوت‌ها و شباهت‌هاي اين دو برنامه مي‌پردازيم:

1-  برنامه مومرا يك برنامه 4 ماهه پياده‌سازي بوده كه در مقايسه با برنامه 2 ساله ماورا از آيتم‌هاي كمتري از پياده‌سازي برخوردار مي‌باشد.

2-  برنامه ماورا در وزارتخانه راه و ترابري ايران و برنامه مومرا در وزارتخانه امور شهري و روستايي عربستان سعودي اجرا شده كه شباهت اين دو وزارتخانه به لحاظ ماهيت كارهاي انجام شده (عمدتاً عمراني) قابل تأمل است.

3-  فاصله زماني بين اجراي برنامه ماورا و مومرا (سال‌هاي 1998 تا 2004) سال‌هاي مناسبي براي شناخته شدن مهندسي ارزش در خاورميانه بوده است، كه پختگي و جامعيت برنامه ماورا به نسبت مومرا را مي‌توان از اين منظر مورد توجه قرار داد.

4-  در برنامه مومرا عمدتاً به آموزش و اندكي به موارد ديگر پياده‌سازي (تنها نوشتن دستنامه) توجه شده، در حاليكه تنوع فعاليت‌هاي پياده‌سازي ماورا اعم از فعاليت‌هاي پشتيباني و اجرايي تمامي آيتم‌هاي يك برنامه پياده‌سازي كامل مورد توجه قرار گرفته است.

5-  مقايسه نيروي آموزش و پژوهشي دو طرح ماورا و مومرا نشان مي‌دهد كه از نظر ميزان تحصيلات ميانگين تحصيلات نيروي آموزش ماورا بالاتر از عوامل طرح مومرا بوده ولي از نظر داشتن مدارك تخصصي مهندسي ارزش مومرا در مقام بالاتري قرار دارد (سه دارنده مدرك CVS در طرح مومرا) ليكن استفاده از تجربه راهبران تيم‌هاي مهندسي ارزش در ماورا قابل توجه است.

6-  تنوع دوره‌هاي آموزشي ماورا (دوره‌هاي آشنايي- نظري- كوتاه مدت- ميان مدت- بلند مدت) در مقايسه با دوره‌هاي مومرا (دوره سه روزه- سمينار 3 روزه-پروژه مهندسي ارزش) نشان از گستردگي بيشتر طرح ماورا مي‌باشد.

7-  معيارهاي پذيرش در هر دو برنامه ماورا و مومرا نسبتاً شبيه به هم بوده و تفاوت عمده اين دو وجود مصاحبه حضوري در معيارهاي پذيرش طرح مومرا مي‌باشد.

8-  مقايسه تعداد آموزش‌جويان دو طرح نشان مي‌دهد كه طرح ماورا تعداد بسيار بيشتري (1000 نفر ) را نسبتاً به طرح مومرا پوشش داده است و به نوعي بجاي مصاحبة حضوري، افراد علاقمند را با اين سمينارها مورد شناسايي قرار داده است.

9-  به نظر مي‌رسد روند مرحله به مرحله ارزيابي طرح ماورا نسبت به نوع ارزيابي طرح مومرا، انگيزه‌ بيشتري را براي تيم جهت ارتقا فراهم مي‌سازد.

10-   به طور كلي به  نظر مي‌رسد با توجه به بومي بودن نيروهاي آموزش و همچنين توان تخصصي نيروهاي متخصص ايراني و نيز تعداد بالاي افراد تحت پوشش طرح ماورا مي‌توان نويد پيشتازي ايران در مهندسي ارزش خاورميانه را داد. اگر چه عربستان آغاز كننده آن بوده است. [66]

اگر چه روند دو طرح با يكديگر تفاوت‌هايي دارد، ليكن استفاده از تجربيات هر دو كشور ايران و عربستان به عنوان دو كشور مهم خاورميانه‌اي در حال توسعه در پياده‌سازي مهندسي ارزش مي‌تواند راهكارهاي مناسبي را جهت پياده‌سازي موفق مهندسي ارزش در ساير كشورهاي در حال توسعه به ويژه كشورهاي خاورميانه (به دليل شباهت‌هاي فرهنگي) ارائه دهد.

 

منابع و مآخذ

1-     معاونت امورفني يازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، «گزارش نظارتي پروژه‌هاي عمراني ملي»، سال 1382 و 1383

2-Dr.Emad W.Shublag, “Value Engineering in Saudi Arabia with a Particular Reference to MOMRAs Program”, SAVE proceeding 1998

3-Value-Based Team Design Decision Making Stephan J.Kirk &Richard G.Hobbs, 2004, The American Institute of Architects

4- Penny.C,The Institution of Civil engineering Guide & Experience, Briefing Value Management, London,2001

5-"VALUE ENGINEERING IN SAUDI ARABIA; Overview & Applications in Publish and Private Sectors", SAVE Proceeding

6- مهدي روانشادنيا، «ارزيابي امكان تدوين سيستم اولويت‌بندي طرح‌هاي عمراني با استفاده از مهندسي ارزش»، اولين كنفرانس بين‌المللي مديريت پروژه، تهران، 1383

7-مهندسان مشاور كريت كارا، كتاب كار جامع مهندسي ارزش،1383

8- مصطفي بروجردي،طرح پياده‌سازي مهندسي ارزش در وزارت راه و ترابري، نشريه ماورا، شماره1

8-ستاد طرح ماورا، دفترچه شرح خدمات طرح ماورا

 

آرشيو مطالب...

---

جهانگیر : باعرض سلام ضمن تشکر از مطالب علمی شما در زمینه پیاده سازی و بومی سازی استاندارد های مدیریتی کتاب یا مقاله یا پایان نامهای سراغ دارید لطفا ادرس بذهید.متشکرم

Copyright 2012